“Meer aandacht voor positieve seksualiteit in de gehandicaptenzorg”

Prioriteit ligt bij risico’s

Ymke Kelders: “Als er in de gehandicaptenzorg gesproken wordt over seksualiteit met volwassenen met een verstandelijke beperking, gaat het vooral over het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Terwijl het juist ook moet gaan over de seksuele autonomie van mensen en seksuele voorlichting. Ook voor de positieve kanten van seksualiteit moet aandacht zijn .”
Centraal in dit onderzoek stond de vraag: ‘Hoe zou je seksualiteit bij mensen met een verstandelijke beperking positiever kunnen benaderen?’ Het perspectief van mensen met een verstandelijke beperking is hierin leidend geweest. Zo is het onderzoek onder meer uitgevoerd door een co-onderzoeker die zelf een verstandelijke beperking heeft.

Ymke Kelders: “In de gehandicaptenzorg zien we nog steeds dat de prioriteit ligt bij het beschermen van mensen als het gaat om seksualiteit. Zorgpersoneel geeft weinig ruimte aan de bewoners om hun seksualiteit te ontwikkelen. Ze zijn vaak bang voor risico’s en potentiële nare gevolgen, zoals onbedoelde zwangerschap en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zorgprofessionals hebben genoeg handvatten om de veiligheid te waarborgen, maar ze weten niet goed hoe ze met bewoners kunnen praten over seksueel plezier.’’

Behoefte om over seksualiteit te praten

Alle geïnterviewden met een verstandelijke beperking willen graag praten over seksualiteit. Ook hebben ze behoefte aan seksuele voorlichting. Niet altijd blijken begeleiders die voorlichting niet te kunnen geven. Ze tonen zich ongemakkelijk of gaan een gesprek over seks uit de weg Ze wachten liever af tot mensen zelf met vragen bij hen komen.
In een focusgroep met zorgprofessionals uit de gehandicaptenzorg laten zij weten dat op sommige woonlocaties seksualiteit wordt besproken op structurele momenten, zoals tijdens een intake, maar ook vaak pas als de persoon met een verstandelijke beperking een vraag heeft. Onderzoeker Sander Hilberink (Hogeschool Rotterdam): “Zo blijft het systeem in stand waarin seksualiteit geen vast onderdeel is van de ondersteuning. Mensen met een verstandelijke beperking gaan daarom vaak zelf op zoek naar informatie en komen dus soms begeleiding tekort. Waar het bij de geïnterviewden met een verstandelijke beperking bovendien ook knelt, is het gebrek aan privacy op hun woonlocatie.”

Ouderschap

Uit het onderzoek bleek ook dat praten over ouderschap een taboe is, zowel in de zorgorganisaties als in de naaste omgeving. Begeleiders en naasten gaan er vanuit dat mensen met een verstandelijke beperking geen goede ouders kunnen of willen zijn. Alle geïnterviewden vinden echter uit principe dat mensen met een verstandelijke beperking zelf hun mogelijke kinderwens moeten bepalen. “Uit de gesprekken bleek dat organisaties de kinderwensen bij de bewoners taboe vinden. Twee geïnterviewden vertelden dat er binnen hun zorgorganisatie verhalen rondgaan van mannen die gesteriliseerd zijn zonder dat zij echt wisten wat er ging gebeuren of dat hen verteld werd dat het moest om daar te mogen wonen. Ons advies aan het ministerie van VWS is om hier verder onderzoek naar te doen”, zegt Ymke Kelders.

Om veranderingen om het recht op seksualiteit voor mensen met een verstandelijke beperking teweeg te brengen heb je verbeteringen nodig op verschillende niveaus. Het niveau van beleid, deskundigheidsbevordering van zorgprofessionals (te beginnen bij de zorgopleidingen) en het vergroten van de seksuele autonomie van mensen met een verstandelijke beperking zelf.

Aan het onderzoek namen 19 personen met een verstandelijke beperking deel. Zij zijn ieder individueel geïnterviewd, al dan niet met een vertrouwenspersoon of begeleider aanwezig. Ook zijn er drie focusgroepen georganiseerd die bovengenoemde thema’s gezamenlijk bespraken: één met zorgprofessionals, één met beleidsmedewerkers van zorgorganisaties, en één met vier personen met een verstandelijke beperking die eerder individueel geïnterviewd zijn.

Lees hier het hele onderzoeksrapport.