Seksuele levensloop bij jongeren 12-24
Biopsychosociale context
Het lichaam verandert enorm in de puberteit. Tussen de 12 en 14 groeit er schaamhaar en okselhaar, borst- en gezichtshaar. Borsten, schaamlippen, clitoris, testis en penis groeien. De menstruatie begint. Ook vindt op deze leeftijd vaak het eerste orgasme plaats, door masturbatie of een natte droom. Jongeren krijgen meer behoefte aan autonomie en ouders verwachten dat ze meer zelf doen. Dat levert ook conflicten op. Jongeren zijn erg gevoelig voor afwijzing en kritiek. Dat maakt hen ook kwetsbaar voor druk vanuit de vriendengroep.
Deze gevoeligheid neemt pas af vanaf een jaar of 17. Dan wordt een eventuele vaste partner steeds belangrijker, bijvoorbeeld als bron voor sociale steun. Uitgaan wordt voor veel jongeren een belangrijk onderdeel van hun sociale leven.
Vanaf 19 zijn jongeren min of meer onafhankelijk. Deze fase staat dan ook in het teken van het ontdekken van verschillende partners en samenlevingsvormen.
Lichaamsbeeld
De toename van lichaamsvet in de puberteit zorgt bij meisjes voor stijgende ontevredenheid met het lichaam. Jongens groeien in de puberteit juist toe naar het schoonheidsideaal. De mate waarin jongeren ontevreden zijn over hun lichaam heeft niet zoveel te maken met of ze echt te dik of te dun zijn. Jongeren kunnen zich ook zorgen maken of de penis wel groot genoeg is en of de schaamlippen juist niet te groot zijn.
Bijna de heft van de 16-jarige meisjes en een vijfde van de jongens vindt zichzelf te dik. Een vijfde van de jongens en 10 procent van de meisjes vindt zichzelf te dun. Meisjes met een Marokkaanse, Turkse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond hebben een positiever lichaamsbeeld dan autochtone Nederlandse meisjes. Daarnaast spelen ouders, leeftijdsgenoten en beelden in de media een rol. Meisjes en vrouwen met een verleden van seksueel misbruik hebben vaak een minder positief lichaamsbeeld.
Lichaamsbeeld verbetert meestal bij het ouder worden. Onder 19- tot 24-jarigen vindt ruim de helft van de jongens en de meisjes zichzelf aantrekkelijk. Toch bestaan er zorgen over het lichaamsbeeld van meisjes en hun behoefte om hier door middel van cosmetische chirurgie iets aan te laten veranderen. Dit heeft te maken met de toename van schoonheidsidealen in de media en de verhoogde beschikbaarheid van plastische chirurgie.
Genderidentiteit en genderrol
De sociale druk om aan genderspecifieke normen te voldoen neemt toe vanaf een jaar of 12. Met het ouder worden, worden deze normen ook steeds meer op seksuele relaties toegepast. Voor jongens en meiden bestaan andere normen en verwachtingen op seksueel gebied. Er is sprake van een dubbele moraal: meiden die ’te makkelijk’ overgaan tot seks kunnen op afkeuring rekenen, voor jongens is het juist statusverhogend om veel seksuele ervaring te hebben.
Van jongens wordt verwacht dat ze altijd zin hebben en dat ze het initiatief nemen op het gebied van versieren en seks. Hierdoor zijn ze zich nauwelijks bewust van hun eigen grenzen. De druk om seks te hebben is in sommige groepen jongens behoorlijk groot. Van meisjes wordt juist verwacht dat zij de grenzen aangeven. Zij zijn vaak zo sterk bezig met het bewaken van grenzen, dat ze onvoldoende toekomen aan hun eigen wensen.
Transgender gevoelens
Kunnen bij kinderen transgender gevoelens nog veranderen, vanaf de puberteit zijn deze vaak blijvend. Sommigen jongeren ervaren een (groot) onbehagen en kiezen ervoor in transitie te gaan. Dit betekent dat ze bijvoorbeeld hun naam wijzigen, hun kledingkeuze aanpassen en/of medische behandelingen ondergaan om hun geslachtskenmerken aan te passen.
Jongeren kunnen aan het begin van de puberteit puberteitsremmers krijgen. Deze remmen de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken. Vanaf 16 jaar kunnen geslachtshormonen worden toegediend: oestrogenen of testosteron. Vanaf 18 jaar is een geslachtsaanpassende operatie wettelijk toegestaan.
Niet alle jongeren met transgender gevoelens durven hiervoor uit te komen. Ook krijgt niet iedereen toestemming van de ouders om in transitie te gaan. Voor transgender jongeren kunnen seksuele contacten ongemakkelijk zijn. Voor jongeren die in transitie gaan, kan het gemakkelijker zijn om gaandeweg van seks te gaan genieten. Dit omdat hun genderrol en lichaam meer bij hun gevoel gaan passen.
Verliefdheid en (seksuele) relaties
De meeste 12 tot 14 jarige zijn wel eens verliefd geweest en ruim twee derde heeft ook wel eens verkering gehad. Het maakt nog niet zo heel veel uit met wie men verkering heeft. Partnerkeuze baseert men bijvoorbeeld vooral op het feit of iemand populair of knap is. Ook onderneemt een stel nog niet veel samen, maar wel iets meer dan op de basisschool.
Bij 15-jarigen worden de contacten met partners persoonlijker. Ze worden met meer zorg uitgekozen, maar nog wel grotendeels op uiterlijk. De meeste 16- en 17-jarigen hebben kortdurende verkeringen. Op deze leeftijd is het leren kennen en aangeven van de eigen wensen en grenzen een belangrijk aandachtspunt. Voor de meeste jongeren vindt seks plaats binnen een vaste relatie.
Vanaf 19 gaan relaties langer duren. Binnen relaties gaan vertrouwen en steun een belangrijkere rol spelen. Toch worden relaties op deze leeftijd ook nog wel vaak na kortere of langere tijd beëindigd, waarna weer een nieuwe vaste relatie wordt aangegaan. Dit patroon noemt men ook wel seriële monogamie.
Seksuele oriëntatie
Jongeren die een niet-heteroseksuele oriëntatie ontwikkelen worden zich in tussen de 12 en 14 wel bewust van hun gevoelens voor seksegenoten. Deze jongeren kunnen te maken krijgen met negatieve opvattingen van leeftijdsgenoten over homoseksualiteit. Homonegativiteit is in deze levensfase hoger dan onder jongeren die ouder zijn.
Het duurt dan vaak nog 1 of 2 jaar voordat ze dit ook aan anderen vertellen (de coming-out). Sommige jongeren kiezen ervoor om geen coming-out te hebben, dat geldt vooral voor jongeren die in een religieuze of culturele settting opgroeien waar homoseksualiteit niet wordt geaccepteerd. Zij zoeken naar andere manieren om zichtzelf te kunnen zijn.
Tussen de 15 en 18 voelen veel homojongeren zich nog steeds niet helemaal geaccepteerd of krijgen zij te maken met directe vormen van homonegativiteit. Door minderheidsstress zijn zij een kwetsbare groep als het gaat om psychisch welbevinden. Ze hebben bijvoorbeeld vaker depressieve gevoelens en suïcidale gedachten.
Coming-out speelt levenslang een rol. In elke nieuwe context moet iemand opnieuw afwegen of hij of zij wel of niet open wil en kan zijn over de seksuele oriëntatie. Op de werkvloer bijvoorbeeld, nu veel jongeren voor het eerst gaan werken. Veel homoseksuele jongens en meisjes krijgen op hun werk te maken met vervelende opmerkingen en grapjes over hun seksuele oriëntatie. Dit gebeurt vooral als ergens veel mannen werken.
Interesse en verlangens
Vanaf een jaar of 12 fantaseren de meeste jongeren wel eens over seks. Gemiddeld hebben jongens de eerste gevoelens van seksuele opwinding als ze ruim 13 zijn. Voor meisjes is dit bijna twee jaar later, met 15 jaar. De meeste jongeren tussen de 12 en 14 zijn naar eigen zeggen nog niet aan seks toe.
Vrijwel alle jongeren van 15 tot en met 18 jaar zijn wel eens seksueel opgewonden geweest. Vooral aan het begin van deze levensfase fantaseren jongeren vaak over seks. Meisjes beginnen iets later met fantaseren dan jongens, en doen dit ook minder vaak. Jongens fantaseren bovendien vanaf de eerste keer ook tijdens de geslachtsgemeenschap. Voor meisjes komt dit vaak pas na enige jaren seksuele ervaring. Dat jongeren fantaseren over seks en gevoelens van opwinding ervaren, wil niet direct zeggen dat ze ook seks willen hebben met een partner.
Vanaf 19 jaar geven de meeste jongeren aan dat seks voor hen belangrijk is. Ook hebben bijna alle jongeren op deze leeftijd wel eens zin in seks met een partner. De helft van de jongens en een kwart van de meisjes zegt dat ze veel behoefte hebben aan seksueel contact. Hierop scoren ze significant hoger dan mannen en vrouwen in andere levensfasen.
Seksueel gedrag
Een deel van de 12-14 jarige masturbeert, jongens doen dit vaker dan meiden. Seksueel gedrag met anderen beperkt zich meestal nog tot (tong)zoenen en voelen en strelen onder de kleren. Slechts een klein deel heeft ervaring met geslachtsgemeenschap of seksuele contacten op internet. Vooral jongens komen in deze levensfase in contact met pornografische beelden. Jongeren die vaker naar online porno kijken zijn minder tevreden over hun seksleven, zien vrouwen vaker als lustobject en staan positiever tegenover seks buiten een relatie.
Vanaf 15 gaat vrijen met anderen een stapje verder: via voelen, strelen, vingeren en aftrekken naar geslachtsgemeenschap en orale seks. Met 17,1 jaar heeft de helft van de Nederlandse jongeren geslachtsgemeenschap gehad en ervaring opgedaan met orale seks. Anale seks volgt over het algemeen iets later en is alleen voor een minderheid een volgende stap.
Vanaf 19 masturberen de meeste jongeren wel eens. 61% van de jongens en 39% van de meisjes keek het afgelopen half jaar wel eens naar porno. Ruim 1 op de 5 19-jarigen heeft geen ervaring met geslachtsgemeenschap. Onder 24-jarigen is dit nog 1 op de 10. Deze leeftijdsgroep heeft een gevarieerd gedragsrepertoire. Vingeren, aftrekken en geslachtsgemeenschap komen vrijwel in elk seksueel contact voor. 1 op de 10 jongens en meisjes doen ook regelmatig aan orale seks. Een meerderheid van de homojongens heeft ook anale seks. Onder heterojongeren komt dit minder voor.
Opvattingen en gevoelens
Tussen de 12 en 14 staan jongeren nog behoorlijk negatief tegenover seks. 10% van de jongens en 15% van de meisjes voelt zich schuldig als ze (zouden) masturberen en 9% van de jongens en 17% van de meisjes van deze leeftijd vindt seks eigenlijk vies. Bijna 1 op de 3 jongens en 1 op de 10 meisjes geven aan van alles uit te willen proberen op het gebied van seks.
Jongeren van 15 tot en met 18 jaar denken wat gemakkelijker over seks. Toch vinden de meeste jongeren het ook in deze levensfase niet in orde als een jongen en een meisje seks met elkaar hebben zonder verliefd te zijn. Vergeleken met jonge adolescenten is seks minder omgeven met gevoelens van schuld, schaamte of afkeer.
Deze negatieve gevoelens nemen verder af en met 19 jaar geeft slechts 2 tot 5% van de jongeren aan dat seks voor hen omgeven is met gevoelens van schuld, schaamte of afkeer. Masturbatie wekt nog steeds de meeste schuldgevoelens op. Naast leeftijd is religie een belangrijke voorspeller van waarden en normen op het gebied van seks. Christelijke en islamitische jongeren rapporteren meer gevoelens van schuld en schaamte. Zij geven ook minder vaak aan dat ze seks belangrijk vinden of van alles uit willen proberen.
Bij de jongeren die op deze leeftijd nog maagd zijn, is de meest genoemde reden dat het er gewoon nog niet van gekomen is. Daarnaast wil 24% van de jongens en 35% van de meisjes uit deze groep eerst trouwen voordat ze aan seks beginnen.
Reproductieve gezondheid
De groep ‘jonge starters’ (12 – 14) beschermt zichzelf minder goed tegen zwangerschap dan jongeren die later starten. Vooral pilgebruik is laag onder jonge starters. Doordat de groep die seksueel actief is heel klein is, komt ongewenste zwangerschap op deze leeftijd echter maar zelden voor.
Vanaf 15 gebruikt het overgrote deel van de jongeren anticonceptie als ze geslachtsgemeenschap hebben. De pil wordt veruit het meest gebruikt. Het Nederlandse geboortecijfer onder tieners behoort tot de laagste ter wereld. Een zwangerschap is op deze leeftijd vrijwel altijd ongepland.
Vanaf 19 gebruikt driekwart van de meisjes anticonceptie, meestal de pil. Het abortuscijfer onder meisjes is in deze levensfase het hoogst. Dat komt door de hoge mate van seksuele activiteit en de lage kinderwens. De piek ligt rond 21 jaar.
Seksuele problemen
Meisjes van 15 tot 18 jaar hebben vaker dan jongens van deze leeftijd last van geen zin in seks, opwindings- en orgasmeproblemen en pijn. Jongens rapporteren vaker dan meisjes dat ze last hebben van te snel klaarkomen. Het gaat hier in alle gevallen om problemen die regelmatig of vaker voorkomen en waar men last van heeft. Jongens zeggen ook iets vaker dan meisjes dat ze last hebben van overmatig seksueel verlangen.
Bijna de helft van de meiden tussen de 19 en 24 geeft aan ten minste één seksueel probleem te hebben dat regelmatig of vaker voorkomt en waar men last van heeft. Het betreft vooral pijn bij het vrijen en orgasmeproblemen. Jongens hebben in deze levensfase relatief weinig last van seksuele problemen. Seksuele functieproblemen komen bij jongens en meisjes vaker voor wanneer iemand fysiek seksueel geweld heeft meegemaakt.
Seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv
Voorafgaand aan seks met een nieuwe partner praat een meerderheid van de 15- tot en met 18-jarigen niet over condooms. Toch is het condoomgebruik in deze levensfase hoog. Ondanks dat lopen jongeren in deze levensfase wel een verhoogd risico op een soa. Dit komt met name doordat seksueel actieve jongeren meer wisselende partners hebben dan volwassenen.
Jongeren van 19 tot 24 jaar gebruiken minder vaak condooms dan jongere adolescenten. De meest gebruikte strategie op deze leeftijd is om aan het begin van een nieuwe relatie condooms te gebruiken en hier na verloop van tijd weer mee te stoppen. In deze levensfase vindt een piek plaats wat betreft soa-consulten. Van alle heterojongeren die zich in 2010 lieten testen bleek 16% van de meisjes en 13% van de jongens een soa te hebben. De meest voorkomende soa’s zijn chlamydia, genitale wratten en gonorroe. Homojongens lopen een groter risico op gonorroe, syfilis en hiv dan heterojongeren van dezelfde leeftijd.
Wetgeving
Seksuele contacten met jongeren onder de 16 jaar zijn in principe strafbaar. Bij vrijwilligheid, een gering leeftijdsverschil en een affectieve relatie worden ze echter zelden bestraft. Het maken, in bezit hebben en verspreiden van beelden van seksuele gedragingen van jongeren van deze leeftijd is strafbaar. Voor een abortus is toestemming nodig van een van de ouders of wettelijk voogd. Een meisje dat zonder toestemming van een ouder of wettelijk voogd een abortus wil, kan naar de huisarts of contact opnemen met een abortuskliniek voor hulp.
Seksuele contacten met jongeren van 16 jaar en ouder zijn niet strafbaar. Tot 18 jaar is het betalen voor seksuele contacten wel strafbaar. Ook het maken, in bezit hebben en verspreiden van beelden van seksuele gedragingen van jongeren tot 18 jaar is strafbaar. Daarnaast is het verboden om jongeren tot 18 jaar over te halen tot seks met geld, giften, overwicht of misleiding.