Handelingsadviezen
Handelen bij onzekerheid
Lichamelijke en emotionele veranderingen in de puberteit
Het lichaam van jongeren verandert gedurende de puberteit. Dit kan de nodige onzekerheid en verwarring veroorzaken. Als zorgprofessional kun je jongeren bij de start van de puberteit informatie geven over deze lichamelijke en emotionele veranderingen. Wijs hen op betrouwbare websites zoals www.sense.info.
Aan ouders kun je de brochure ‘Puber in huis! Tips voor de seksuele opvoeding van kinderen tussen 9 en 15 jaar’ geven of verwijs hen naar de website www.ouders.nl.
Onzekerheid bij grootte van bepaalde lichaamsdelen
Bij onzekerheid over de grootte van bepaalde lichaamsdelen kun je uitleggen dat het lichaam pas na het 18e levensjaar is uitgegroeid. Ook is het goed om te benadrukken dat er een zeer grote variatie is in de grootte en vorm van geslachtsdelen of borsten. Bekijk bijvoorbeeld de The Vulva Gallery.
Bij twijfel over de grootte van de penis kun je uitleggen dat de erectie bij een kleinere penis in verhouding groter is dan bij een grotere penis. De grootte in slappe toestand zegt dus niets over de grootte tijdens een erectie.
Cosmetische chirurgie
Cosmetische chirurgie dien je af te raden. Als iemand zeer ontevreden is over het eigen lichaam en sterk cosmetische chirurgie overweegt, verwijs hem of haar dan door naar de huisarts. Dit in verband met mogelijke psychosociale problemen.
Handelen bij anticonceptie, soa en zwangerschap
Veel vragen op het Sense-spreekuur gaan over anticonceptie en wat te doen na onveilige seks. Je kunt jongeren informatie meegeven, of doorverwijzen naar andere instanties.
Jongeren willen graag weten welke anticonceptiemethode het beste bij hen past. Je kunt ze hier informatie over geven en doorsturen naar www.seksualiteit.nl/anticonceptie. Als je een soa of zwangerschap vermoedt, kun je advies geven. Overleg samen met de jongere over een soa- of zwangerschapstest. Eventueel adviseer je over het gebruik van de morningafterpil.
Je kunt jongeren ook doorverwijzen naar een andere vorm van hulpverlening, zoals de huisarts, een soa-poli of een abortuskliniek. Of naar een organisatie die ondersteuning biedt bij het maken van een keuze bij een onbedoelde zwangerschap (www.fiom.nl en www.siriz.nl).
Handelen bij seksuele problemen
Als je seksuele problemen vermoedt, is het goed om even door te vragen. Het kan bijvoorbeeld gaan om problemen rondom seksuele opwinding, pijn bij het vrijen, of het niet genieten van seks.
Vraag ook na in hoeverre deze problemen voor de jongeren last opleveren en of zij behoefte hebben aan hulp of steun bij het verhelpen van deze problemen. Als dit het geval is, kun je doorverwijzen naar de huisarts of seksuoloog NVVS.
Informatie over seksuele problemen en mogelijke oplossingen is te vinden op de website www.seksualiteit.nl. Je kunt ook een van deze brochures meegeven: Erectiestoornis, Pijn bij het vrijen, Vaginistisch reageren en Verschil in verlangen.
Handelen bij Dwangmatig seksueel gedrag
Fantaseren over seks, masturberen of porno kijken maakt voor de meeste jongeren deel uit van hun ontwikkeling. Maar het kan problematische proporties aannemen. Ook geeft porno een niet erg realistisch beeld van seks.
Wanneer is er sprake van dwangmatig seksueel gedrag?
Als aan al deze voorwaarden wordt voldaan:
• het komt dagelijks voor
• meerdere malen per dag
• het duurt langer dan zes aaneengesloten maanden
• de jongere kan er niet mee stoppen
• het gedrag remt of verstoort de ontwikkeling van de jongere
In zo’n geval dien je door te verwijzen naar een andere vorm van hulpverlening (bijvoorbeeld psycholoog of seksuoloog NVVS). Die kan verder onderzoek en begeleiding starten.
Porno kijken (niet dwangmatig)
Ook niet-dwangmatig pornogebruik vraagt om begeleiding in de vorm van mediaopvoeding. Je kunt jongeren uitleggen dat beelden van seks in de media niet realistisch zijn: de seks lijkt altijd lekker, de acteurs hebben altijd zin en worden geselecteerd op bepaalde uiterlijke kenmerken.
Het is vaak niet verstandig om porno als voorbeeld te nemen: in porno genieten vooral de mannen (vrouwen hebben meer tijd nodig voor lekkere seks) en de seks is vaak onveilig. Adviseer jongeren om voorbeelden uit de media nooit klakkeloos over te nemen. Laat ze altijd eerst overleggen met een partner hoe hij of zij hierover denkt. Je kunt jongeren verwijzen naar informatie hierover op www.sense.info. Ouders kunt je verwijzen naar de website www.mediaopvoeding.nl.
Handelen bij Seks, drugs en alcohol
Het gebruik van drugs en alcohol kan effect hebben op het seksleven. Jongeren kunnen problemen krijgen met seks als gevolg van (overmatig) alcohol- of drugsgebruik.
Mogelijke gevolgen alcohol- of drugsgebruik
• minder oog voor de grenzen van zichzelf en de ander,
• vergeten van anticonceptie,
• moeite met het omdoen van een condoom,
• overmoed, waardoor ondoordachte keuzes worden gemaakt,
• moeite met het krijgen van een erectie.
Je kunt jongeren uitleggen wat de risico’s kunnen zijn van alcohol- en drugsgebruik. Meer informatie kunnen zij vinden op www.sense.info. Je kunt hen ook de folder ‘Seks, drugs en alcohol’ meegeven. Dit is een folder voor jongeren die uitgaan en drugs en alcohol gebruiken. De folder is te bestellen bij het Trimbos Instituut.
Handelen bij Homo- of biseksuele gevoelens
Het ontdekken van homo- of biseksuele gevoelens kan voor jongeren verwarrend zijn. Als zorgprofessional kun je hier met hen over praten.
Bespreken van seksuele oriëntatie
Stel neutrale vragen over de seksuele oriëntatie. Vraag bijvoorbeeld of iemand meestal verliefd wordt op jongens of op meisjes. Maak duidelijk dat er niks mis is met homo-, bi- en lesbische gevoelens en dat diversiteit de norm is. En dat het ook prima is om nog niet te weten of je op jongens of op meisjes valt. Als jongeren aangeven dat ze (misschien) homoseksuele gevoelens hebben, vraag dan naar de mate waarin zijzelf en hun omgeving deze gevoelens accepteren.
Hoe ondersteun je LHBTI personen?U kunt ook verwijzen naar betrouwbare informatie over seksuele oriëntatie. Bijvoorbeeld op websites als www.iedereenisanders.nl, en bij organisaties als het COC.
Bekijk ook de folder Hoe ondersteun je jongeren met lesbische, homo-, bi- of transgender (LHBT)gevoelens? van Movisie.
Afwijzing van homoseksuele gevoelens
Een afwijzing van homoseksuele gevoelens kan psychosociale problemen teweeg brengen. Wees daarom alert op depressieve gevoelens of suïcidale gedachten. Bij vermoedens van dergelijke problemen moet u doorverwijzen naar andere vormen van hulpverlening.
Op Switchboard of Transgender hulpverlening vindt u gespecialiseerde hulpverleners. Diverse lokale GGD-en/ Sense hebben ook een overzicht van hulpverleners die ervaring hebben met de LHBT groep. U kunt ook verwijzen naar organisaties zoals het COC. Ondersteun jongeren verder bij het coming out-proces.
Biculturele jongeren met lesbisch, homo, bi of transgender (LHBT) gevoelens
Biculturele jongeren zijn vaak extra kwetsbaar als het om lesbisch, homo, bi of transgender (LHBT) gevoelens gaat. Zij kiezen minder vaak voor een (volledige) coming out. Wat er kan spelen, hoe biculturele jongeren daar zelf mee omgaan en welke rol u als professional kan spelen, leest u hier.
LHBTI+ sensitief werkenHandelen bij transgendergevoelens
Sommige jongeren voelen zich niet thuis in hun lichaam. Ze hebben bijvoorbeeld bij geboorten de sekse vrouw meegekregen, maar voelen zich meer jongen. Of andersom of geen van beide of allebei. Hoe kun jij hen hierbij begeleiden?
Vermoedens van transgendergevoelens
Bij vermoedens van transgendergevoelens kun je eerst neutrale verhelderende vragen stellen. Bijvoorbeeld of de jongere zichzelf meer als jongen of meer als meisje ziet, of iets ertussenin. Wanneer de jongere hier liever niet over wil praten, geef dan aan dat hij of zij hier altijd later op terug kan komen als hij of zij dat wil.
Verwarring over gevoelens
Vertel dat er meer jongeren zijn die zich niet conform hun geboortegeslacht voelen, of die zich zowel een jongen als een meisje voelen of iets ertussenin. Maak duidelijk dat hier niks mis mee is, maar dat het ook niet raar is dat de jongere zich hier onzeker of verward over voelt.
Onvrede met eigen lichaam
Het is ook belangrijk stil te staan bij de mate van onvrede met het eigen lichaam of de eigen genderrol. En bij eventuele psychosociale problemen als gevolg van verwarring over de eigen seksuele identiteit of negatieve reacties uit de omgeving.
Ouders betrekken
Vertel (met toestemming van de jongere) de ouders dat acceptatie van transgendergevoelens kan bijdragen aan een gezonde seksuele ontwikkeling. En dat afwijzing hiervan emotionele en sociale problemen bij de jongere teweeg kan brengen. Voor ouders bestaat de folder ‘Elk kind is anders. 15 vragen van ouders over de identiteit van hun kind’ (te downloaden via www.fwos.nl).
Doorverwijzen bij vragen over transitie
Als er vragen zijn over in transitie gaan is verwijzing via de huisarts naar het kennis- en zorgcentrum voor genderdysforie in het VUMC of het UMCG wenselijk. U kunt ook doorverwijzen als ouders en jongere verder onderzoek of begeleiding wensen. Zowel u als de jongere zelf kan voor advies terecht bij Transvisie Zorg (onderdeel PsyQ) of een seksuoloog NVVS of kijken op www.iedereenisanders.nl.